MERKLAP, stukje geschiedenis.

Hoe leerden meisjes lezen en het onstaan van de merklap.

Kinderen gingen in de eerste plaats naar school om te leren lezen. Dit gebeurde aan de hand van zogenaamde ABC-boekjes en Hane(n)boekjes.
Haneboekjes werden vanaf ongeveer 1750 tot ongeveer 1850 gebruikt op lagere scholen. Op de eerste bladzijde stond altijd een haan afgebeeld, symbool voor ijver en werklust. Het boekje bestond uit 16 bladzijden en had een vaste volgorde.

Allereerst het alfabet, gedrukt in een aantal verschillende lettertypen. Hieronder het gotische schrift, het lettertype waarin de bijbel gedrukt was. Vervolgens het Onze Vader en gebeden die bij de maaltijd werden gezegd.
Er waren veel verschillende ABC-boekjes en hanenboekjes in omloop. Ze waren didactisch niet geschikt. In feite leerde het kind alleen spellen en niet lezen. Een belangrijke onderwijsvernieuwing is te danken aan ds. J.H. Nieuwold, die vanaf 1770 in Warga werkzaam was. Hij publiceerde in 1796 een leesmethode gebaseerd op klanken, Spelend Onderwijs. Hij maakte daarbij gebruik van alledaagse woorden en plaatjes.

Hier gevonden

Handwerken voor meisjes

Pas in 1878 werd handwerken een verplicht vak op de lagere school en kwamen er methodes voor klassikaal handwerkonderwijs. Dit leidde tot de overbekende rode merklappen met randjes en letters, die letterlijk ‘volgens het boekje’ werden gemaakt.

Zelfs de volgorde van de te leren letters lag vast. Letters werden vaak aangeleerd in volgorde van moeilijkheid, van de rechte letter I tot en met de moeilijkste gebogen letter S, voordat het eigenlijke alfabet werd geborduurd. Vermelding van naam en woonplaats van de maakster was eerder regel dan uitzondering. Zo gingen de merklappen er in heel Nederland hetzelfde uitzien

De haan, soms voorzien van een rijmpje, moest de leerling aansporen om vroeg uit de veren en wakker naar school toe te gaan. De haan deed jarenlang dienst in het ABC-boek – dat daarom ook wel 'hanenboek' werd genoemd – maar werd in de negentiende eeuw een populaire kinderprent.

Deze haan was door de eeuwen heen een bekend merklapmotief.

Diverse Friese merklappen vind je hier.

Afbeeldingen van het Friesmuseum te Leeuwarden, zie link.

Nu weet ik ook waarom ik zonodig een merklap moest maken, het zit gewoon in mijn friese bloed.

Frysk bloed tsjoch op! Wol no ris brûze en siede,
En bûnzje troch ús ieren om!
Flean op! Wy sjonge it bêste lân fan d'ierde,
It Fryske lân fol eare en rom.

Refrein:
Klink dan en daverje fier yn it rûn
Dyn âlde eare, o Fryske grûn!
Klink dan en daverje fier yn it rûn
Dyn âlde eare, o Fryske grûn!